Język górnołużycki - wprowadzenie

Fundamentalne znaczenie dla rozwoju kultury narodowej ma drukowany przekaz językowy. Początki serbołużyckiego piśmiennictwa sięgają czasów Reformacji. Górnołużyccy kaznodzieje przekładali Biblię Lutra oraz inne pisma religijne w dialekcie swoich parafii. W roku 1574, w Budziszynie, została wydrukowana pierwsza serbołużycka książka. Równocześnie z religijną literaturą serbołużyckich protestantów na Górnych i Dolnych Łużycach, ukazywała się górnołużycka literatura Serbołużyczan katolickich. Całe te starania zależne były od władzy zwierzchniej, która je albo popierała i tolerowała albo ich zabraniała. Okres Oświecenia wyznaczył początek piśmiennictwa świeckiego. Swój punkt kulminacyjny literacka twórczość serbołużycka osiągnęła w okresie mieszczańskich ruchów emancypacyjnych w XIX wieku.

Przekład z języka górnołużyckiego Jolanta Bombera-Rötschke

Ale o jakim języku właściwie mówimy?

Język górnołużycki – czyli serbołużycki w wariancie górnołużyckim – należy do podgrupy łużyckiej języków zachodniosłowiańskich. Odnajdujemy go więc w tej samej grupie językowej, co języki polski, kaszubski, słowacki i czeski.

Ile osób posługuje się dziś językiem górnołużyckim? W Wikipedii można przeczytać, że liczba użytkowników języka górnołużyckiego stale się zmniejsza, co wcale nie jest takie oczywiste. Teza ta jest nieuzasadniona choćby z podstawowego powodu – nikt w Niemczech nie prowadzi precyzyjnych badań ilościowych, dotyczących liczby użytkowników języków łużyckich. Na jakiej podstawie mielibyśmy zatem sądzić, że liczba ta stale się zmniejsza, jak chciałby autor wspomnianego artykułu?

Jesteśmy w stanie jedynie oszacować, że dziś językiem górnołużyckim posługuje się na co dzień między 20 a 30 tys. osób. Pewne jest natomiast to, że język górnołużycki jest nie tylko językiem ojczystym dla szacowanej powyżej społeczności zamieszkujących okolice Budziszyna, Kamieńca i Wojerec Serbów Łużyckich, lecz także jest językiem używanym w instytucjach kultury, prasie, telewizji, radiu, literaturze pięknej i naukowej oraz w szkolnictwie.

Na Górnych Łużycach funkcjonują szkoły podstawowe (Grund- oraz Oberschule), a także serbskie gimnazjum (odpowiednik polskiego liceum), w których językiem wykładowym jest właśnie górnołużycki. W tym języku nauczana jest historia, matematyka, geografia, biologia i pozostałe przedmioty. W ramach programu WITAJ na Górnych Łużycach działają również serbskie przedszkola. To właśnie w tych placówkach edukacyjnych można spotkać grupy małych dzieci, a także całe klasy młodszej i starszej młodzieży, posługujących się na co dzień językiem górnołużyckim.

Jak wygląda i jak brzmi język naszych zachodnich słowiańskich sąsiadów?

dzień dobry! – dobre ranje! (mówimy rano), dobry dźeń!

dobranoc! – dobru nóc!

do widzenia – božemje!

brat – bratr

siostra – sotra

ojciec – nan

matka – mać

rodzina – swójba

dom – dom

mieszkanie –  bydlenje

miasto – město