Dwa punkty w skali Apgar

Jędrzej Soliński

Na jednym ze swoich spotkań autorskich Eustachy Rylski powiedział, że najlepiej debiutować w wieku około trzydziestu pięciu lat. Wówczas, mówił, jeszcze zachowuje się coś z młodzieńczej energii, świeżości i zadziwienia światem, jednocześnie posiada się już pewne życiowe doświadczenie.

To jeszcze i już rzeczywiście wyznaczają pewien szczególny okres w życiu artysty, w zasadzie jest to czas konstytutywny dla pisarza, który nie tylko młodzieńczo zdumiewa się światem i życiem, jakie przychodzi mu na nim spędzić, ale już (sic!) ma o tym życiu coś do powiedzenia. Najważniejsze, by nie przegapić tego momentu! O ileż uboższa byłaby polska i światowa literatura, gdyby nieco ponad trzydziestoletni Wiesław Myśliwski nie siadywał nocami, niemal po kryjomu, nad kartką papieru, i nie skrobał ołówkiem Nagiego sadu? To był właśnie ten moment, który zrodził wielkiego pisarza, to połączenie jeszcze i już, i pal licho konkretną liczbę lat, bo przecież nie o nią tu chodzi. Chodzi o tę nieuchwytną chwilę, w której rodzi się pisarz, wszystko jedno, poeta czy prozaik. Chwilę, w której powstaje debiut, a więc ten utwór – a przecież rzadko jest pierwszym w sensie ścisłym – który po raz pierwszy wchodzi w publiczny dialog ze światem. W mojej osobistej klasyfikacji wydzielam taką dziwną klasę – pisarzy bez właściwego debiutu, czyli tych, którzy przegapili moment współistnienia i współoddziaływania w jakiejś niejasnej harmonii swojego już i jeszcze.

Zdumienie własnym cudem-życiem, połączone ze świadomością jedynie odroczenia wyroku – młodzieńcza élan vital z domieszką dojrzałej mądrości. I dopiero te dwa wiersze czytane razem wyznaczają kierunek podróży, do odbycia której zaprasza Jankowski.

A jest to podróż w głąb siebie, własnych cierpień i własnej samotności, niekiedy podróżą jest samo życie, we wszystkich swoich odcieniach, innym razem zaś zwraca się Poeta do Innych Wielkich i zadaje im pytania, uczy się od nich, jak w Rozmowie z Julią Hartwig:

wystarczą żywi

za krótko pan żyje

usłyszałem

ci których pan kocha

są jeszcze blisko

Unika tym samym Jankowski młodzieńczej pyszałkowatości. To wychylenie poza ograniczoność własnych doświadczeń znajduje się również w kolejnej rozmowie, tym razem Marka Edelmana… z Bogiem. Cóż za zuchwały pomysł! Podsłuchać taką rozmowę i jeszcze postulować kształt faktycznej konfrontacji Stwórca-Edelman:

A jeśli po życiu wśród bólu i strat

Spotkał Boga który go przeprosił

Jak długo niewidziany przyjaciel?

To jest często największa zagwozdka dla nas, trzydziestoparolatków: odczuwamy już dramat istnienia, chcemy dotknąć wielkich tematów, choćby teodycei, tylko… nie wiemy jak. Co bardziej zuchwali popadają w pychę i porywają się z motyką na słońce. Bardziej powściągliwi i, mam wrażenie, rozsądni, potrzebują do tego subtelnych środków, a szczególnie nadaje się do tego poezja. Jankowski, świadomy swej jeszcze nie wszystkowiedzącej kondycji, przywołuje wielkiego Marka Edelmana i to Jego, niejako w zastępstwie swoim i nas wszystkich, konfrontuje z jedną z największych zagadek ufundowanej na chrześcijaństwie kultury, czyniąc tym samym zadość Andrzejowi Franaszkowi, który niespełna dekadę temu pisał w Gazecie Wyborczej:

 Nie tylko umieranie, także inne życiowe perypetie jest nam łatwiej znieść w towarzystwie zapisanego w poezji bliźniego. Szkoda tylko, że nie każdy wiersz chce nas usłyszeć, otworzyć się na nasze nawoływanie, być bramą, miejscem spotkania, a nie kamienną nieprzenikliwą kostką. Bardzo wiele spośród powstających dziś w Polsce utworów poetyckich takiego spotkania z czytelnikiem, dopuszczenia go do siebie, najwyraźniej się boi czy też programowo nie chce.[1]

Damian Jankowski czyni zadość oczekiwaniom Franaszka. Jego prosta, czysta, niekiedy może trochę naiwna, ale zdecydowanie częściej głęboka poezja nie tylko dopuszcza do siebie czytelnika, lecz także wynosi go w niekiedy metafizyczne przestrzenie spotkania. To ostatnie słowo można, wedle uznania, pisać wielką literą.

Damian Jankowski, Dwa punkty w skali Apgar, Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2022

[1] Andrzej Franaszek, Dlaczego nikt nie lubi nowej poezji? „Gazeta Wyborcza”: https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,15666202,dlaczego-nikt-nie-lubi-nowej-poezji.html [dostęp: 06.02.2023 21:51]